Wat is eigenlijk een burnout?
Burn-out is afgeleid van het Engels en betekent ‘opgebrand’. Iemand met een burnout is dan ook mentaal en lichamelijk opgebrand. Een burn-out is het gevolg van langdurige, emotionele overbelasting en mentale stress. Iemand die last heeft van een burnout voelt zich uitgeput en vermoeid, heeft last van concentratieproblemen, kan moeite hebben met het opslaan en herinneren van informatie., kan wening verdragen, is prikkelbaar, onrustig, gejaagd en vertoont bij vlagen emotionele instabiliteit zoals boos worden, verdrietig zijn en een onzeker gevoel over het eigen kunnen.
Burnout wordt ook wel eens verward met de term ‘overspannenheid’. Ondanks de overeenkomsten is er wel een belangrijk verschil tussen overspannenheid en een burn-out. Als je overspannen bent, heeft dit meestal een korte termijn oorzaak. Bij een burn-out is iemand structureel en langere tijd over zijn of haar grenzen heen gegaan. Overspannenheid kan dan ook een voorstadium zijn voor iemand die in een burn-out terecht komt.
Een burnout heeft vaak met het werk te maken en soms ook helemaal niet. Aanhoudende stress kan ook plaatsvinden door zorg voor iemand die langdurig ziek is, een intensieve studie doen of al langere tijd last van geldzorgen hebben. Maar liefst 29% van alle Nederlanders heeft symptomen als vermoeidheid, slaapproblemen, prikkelbaar en machteloosheid en 14 procent heeft een burn-out.
Gelukkig heeft ons lichaam het vermogen om van een burn-out te herstellen en in de praktijk is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Een eigenschap van een burnout is dat iemand zelfs op het moment van omvallen niks liever wil dan zichzelf herpakken en weer wil doorgaan. Emoties zoals paniek, angst, boosheid, frustratie, machteloosheid, schuld en schaamte worden ingezet om zichzelf te herpakken en uiteindelijk volgt een complete ontreddering en soms zelfs een complete black-out. Je hart gaat tekeer, je hersenen slaan op tilt en je lichaam verkrampt.
Bovenstaande zal voor veel mensen die een burn-out hebben meegemaakt herkenbaar overkomen en wat ze ook weten is hoe moeilijk het is om weer rustig te worden in je denken en handelen en wat er nodig is voor een eerste stap in je herstel. Je zit immers al zo lang in de hoogste versnelling om het allemaal vol te houden en voor elkaar te krijgen dat het onmogelijk lijkt om stil te staan, weinig tot niets te doen en jezelf te ontspannen.
Zolang je blijft worstelen met het idee om op de ‘oude’ manier weer aan de slag te gaan zal de frustratie, machteloosheid en de wanhoop alleen maar verder toenemen. Je stelt jezelf immers voortdurend teleur. Om deze reden kan je jezelf en je herstel geen grotere dienst bewijzen dan op te houden te vechten en te accepteren dat je ziek bent en dat er sprake is van een mentale en lichamelijke uitputtingsreactie met ongezonde bijverschijnselen.
Zonder professionele hulp is herstellen van een burn-out heel lastig
De meeste mensen in een burn-out zijn voortdurend bezig met hun klachten en wat ze niet meer kunnen. Gedachten als: ‘maar normaal doe ik dat toch eventjes; waarom lukt mij dat nu niet meer..?’ geven aan dat mensen eigenlijk nog niet goed doorhebben of accepteren dat ze een burn-out hebben en dat ze nog steeds niet echt beseffen dat ze hun verwachtingen hebben bij te stellen. Herstel is een proces en hoe eerder deze mindset er is, hoe eerder de feitelijke hersteltijd eigenlijk pas in gaat. Want zo erg is het: op het moment dat je blijft knokken en in het rood blijft gaan met veel frustratie tot gevolg, is het zeer moeilijk voor je lichaam om te gaan herstellen. Dit ondanks dat de ‘externe omstandigheden voor herstel’ er mogelijk al wel zijn.
Belangrijk is om te erkennen dat je in een burn-out zit en daarnaast is het handig om te weten wat ‘normaal’ is in een burn-out. Een burn-out is extreem ontregelend, door de langdurige opgebouwde en het structureel ontkennen van de klachten is er vaak geen signaalwaarde meer. Het systeem is op hol, de grenzen zijn verdwenen en het is onmogelijk om een soort controle te realiseren.
Jezelf herstellen is voorbij, op wilskracht krijg je het niet voor elkaar. Het is zaak om bewust met je beperkte en wisselende energie om te gaan en elke keer dat je een piekmoment in je klachten ervaart je bedenken: ‘mijn batterij is leeg en ik heb mijzelf eerst op te laden. Het blijven zoeken naar oorzaken zoals ‘wat heb ik nu toch fout gedaan…?’ of ‘hoe kan mij dit toch overkomen’ helpen weinig tot niets. Ook het ‘moeten’ mag overboord.
Daarnaast is het ook gewoon heel ingewikkeld om uit te vinden wat het beste werkt en hoe je je dagen doorkomt. Wat de ene keer goed voelt kan de volgende keer tot een heel ander resultaat leiden. Alles lijkt voortdurend aan verandering onderhevig. Veel mensen missen de structuur in de dag het meest en daarom is het een grote uitdaging om toch tot een soort van ritme te komen of je te verzoenen met het (tijdelijke!) gebrek hieraan. Want hoe sneller het je lukt dit te accepteren, hoe korter je het hoeft te accepteren. Hoe langer je blijft knokken en zwoegen hoe langer je je in de chaos zal bevinden.
Maar de grootste emotionele uitdaging is voor velen waarschijnlijk om te leren omgaan met de bijbehorende gevoelens van falen en schuldgevoelens. Meestal gaat dit over het feit dat het niet gelukt is om het vol te houden en dat je collega’s nu ook nog jouw werk erbij moeten doen (terwijl het al zo druk was). Ook gaat het vaak over schuldgevoelens naar de partner of de kinderen, die nu natuurlijk ook niet meer de leukste versie van jezelf voorgeschoteld krijgen. Ook in dit laatste geval is het van belang om te kunnen erkennen dat ‘prikkelbaarheid’ een wezenlijk onderdeel van een burn-out is en dat het niet betekent dat je opeens een naar mens bent geworden. Je legt niet teveel de schuld buiten jezelf door jezelf voor te houden dat dit ‘de burn-out’ is die chagrijnig is en niet jijzelf.
Meestal zeggen mensen die in een burn-out raken nogal beteuterd: ‘dat dit mij moest overkomen, ik ben doorgaans altijd zo sterk en ik kan altijd alles aan…!’. Confronterend genoeg is dit nu juist hetgeen wat leidt tot een burn-out, je vermogen om door te gaan, vol te houden, je best te doen, ja te zeggen en het te goed te willen doen. Een burn-out is dus per definitie niet een teken van mentale zwakte, sterker nog het is een bewijs dat je veel te lang bent doorgegaan met datgene waar je goed in bent.
Het ‘mooiste’ en meest helpende is wellicht als iemand kan gaan ontdekken en beseffen dat de burn-out een regelrecht geschenk is en dat het je kan helpen om jezelf weer goed te voelen over jezelf. Een burn-out is een strenge en rechtvaardige leermeester. Op het moment dat je herstel begint te lukken en je voldoende voor jezelf en je herstel kunt kiezen en gericht dat loslaat wat je zover heeft gebracht, kan je echt al vrij snel merken dat het herstel op gang komt. Dit doordat je steeds wat vaker momenten van lagere spanning kan gaan ervaren en uiteindelijk momenten krijgt dat je je zonder belasting je even goed kan voelen. En als de eerste stappen eenmaal gezet zijn dan geeft dat vertrouwen en wat grip. Vaak kom je dan al snel op een punt wat enkele weken daarvoor nog onhaalbaar leek. Het is dan nog steeds een lange trap met kleine treden, waar je regelmatig over struikelt en toch zijn de eerste stappen en de resultaten hiervan vaak de belangrijkste stap in het herstel.